ALTERNATİF TURİZM: AFET TURİZMİ

Abstract

Turizm, ülkeler için döviz kaynağı olması, istihdam yaratması, ülke ekonomisine katkı sağlaması nedeniyle sürekli gelişen en büyük sektörlerden biri haline gelmiştir. İnsanlığın var oluşundan bu yana yeme, içme, güvenlik, sağlık, ticaret vb. sebeplerden dolayı görülen turizm olgusu da bu gelişmeyle birlikte değişime uğramıştır. Önceleri ağırlıklı olarak deniz-kum-güneş olarak görülen kitle turizmi türü zamanla yerini alternatif turizme bırakmıştır. Nitekim kişilerin farklı deneyimler yaşama isteği, yeni pazar arayışı gibi faktörler bu olgunun gerçekleşmesini hızlandırmıştır. Ortaya çıkan alternatif turizm alanlarından literatürde sıklıkla karşılaşılan ve en ilgi çekici kavramlardan biri de afet turizmi/kara turizm (hüzün turizmi) olmuştur. Bu derlemede hüzün turizmin tarihçesine değinilerek, önemli destinasyon alanlarının anlatılması ve afet turizminin geleceğinden bahsedilmesi amaçlanmıştır. 19. yüzyılda Sanayi Devrimi ile üretim yapısı değişmiş, insanların boş zamanında ve harcanabilir gelirlerinde artış görülmeye başlanmıştır. Bununla birlikte gelişen teknoloji, turizm arz kaynaklarının iyileştirilmesi gibi faktörler turizm hareketlerindeki artışı tetiklemiştir. Dünya nüfusunun artması ile, yaşam standartları gelişmiş, değişen insan talepleri, küreselleşme, teknoloji ve inovasyon tüm sektörlerde hâkim olmaya başlamıştır. Bu hâkimiyet kendini turizm sektöründe de göstermiş, turizm sektöründe farklılaşmaya doğru gidilmiştir. Bu durum turizmin günümüzde küresel pazar haline gelmesine vesile olmuştur. Geçmişte daha çok alışveriş, inanç, sağlık ve ticaret motivasyonları amacıyla görülen turizm olgusu, günümüzde kitlesel boyuta bürünmüştür. Bununla birlikte arz ve taleplerde de ciddi bir şekilde değişimler görülmeye başlanmıştır. Nitekim 1900’lü yıllardaki klasik turizmden özel ilgi alanlarına yönelik olan alternatif turizm faaliyetlerine doğru bir yönelim gözlenmiştir. Bu durum turizm faaliyetlerde farklı destinasyonların oluşmasını ve sektörün yaygınlaşmasını sağlamıştır. Özellikle 2.Dünya Savaşından sonra birçok ülkenin gelir kaynağı alternatif turizm olmuştur. Bu özel ilgi alanlarından biri de hüzün turizmi olarak karşımıza çıkmaktadır. Hüzün turizmi, son zamanlarda artan talep görmesiyle birlikte literatürde sıkça karşılaşılan popüler bir alandır. Bununla birlikte alternatif turizm bağlamında turistlere farklı bir turizm türü olanağı sağlamıştır. İlk defa Foley ve Lennon tarafından 1996 yılında ortaya konulan bu kavram ölüm, hüzün ve kederli olayların yaşandığı mekanların ziyaret edildiği alanlar olarak tanımlanmıştır. Hüzün turizmi; savaş alanları, hapishane, mezarlıklar, doğa veya insan kaynaklı afetlerin meydana geldiği yerler, toplu ölüm olaylarının gerçekleştiği mekanlar, soykırımlar, cezaevleri gibi bölgelerde gerçekleştirilen ziyaretlerdir. Turistler bu bölgelere yapılan ziyaretlerde acı, keder, hüzün, korku ve ölüm duygularını yaşamaktadır. Kara turizm ziyaret alanları arasında yurt dışında pandemi ile ilgili Fransa–Catacombs of Paris (Paris Yeraltı Mezarları), savaş alanları ile ilgili olarak Kapalı Maraş bölgesi, Japonya – Hiroşima Barış Anıtı (Atom Bombası Kubbesi), Kamboçya – Ölüm Tarlaları, Almanya – Berlin Duvarı, soykırım ile ilgili olarak Polonya–Auschwitz Toplama Kampı, KBRN vakaları ve diğer afet alanları ile ilgili olarak Ukrayna–Çernobil Felaketi,İtalya–Pompeii, Marshall Adaları – Bikini Atolü, İskoç Gruinard Adası örnek olarak gösterilebilirken, hapishane ortamı olarak Sinop Cezaevi ve savaş alanları olarak Gelibolu Anzak Koyu ve Şehitlik Anıtı ülkemizdeki hüzün turizmi mekanlarına örnektir. Yakın geçmişimizde afet alanlarının hemen afet sonrasında alternatif turizm alanı olarak kullanılması da dikkat çekicidir. 2005 yılında Katriana Kasırgasından sonra New Orleans’da büyük hasar gören mahallelere, patlayan sel setlerine ve duvarlarına rehber eşliğinde otobüs turları düzenlenmesi, 2010 yılında Eyjafjallajökull Volkanı patladığında bölge halkı tahliye edilirken patlayan volkanı göstermek için turlar düzenlenmesi afet alanlarının hemen turizm amaçlı kullanılmasına örnek olarak gösterilebilir. İnsanları sıra dışı yerleri, afet alanlarını görmeye iten sebepler ister oradaki kişilerin neler yaşadıklarını hissedip empati yapabilmek, ister merak isterse tamamen tüketim toplumu olduğumuz bu dönemde farklı bir arayış içinde olunması olsun afet turizmi/kara turizm tartışılması gereken bir konudur.