Tekrarlayan anestezide kullanılan propofol ve ketaminin ratlarda nörokognitif fonksiyonlar üzerine etkisi The effect of propofol and ketamine used in repetitive anesthesia on neurocognitive functions in rats

Abstract

Giriş ve Amaç: Postoperatif kognitif disfonksiyon (POKD), ameliyat sonrası sık görülen ve özellikle yaşlı hastaların yaşam kalitesini ciddi şekilde tehdit eden bir durumdur. Postoperatif hem merkezi sinir sisteminde hem de sistemik dolaşımda proinflamatuar sitokinlerin artış düzeyi bilişsel gerilemenin derecesi ile ilişkili olabilir. Anestezik ajanlar, hem mikroglial aktivasyona hem de nöroinflamasyona yol açabilmesi nedeniyle POKD için kritik bir risk faktörü olarak görülmektedir. Tekrarlayan propofol uygulamalarının nöroinflamasyonu tetikleyerek nörobilişsel bozukluğa neden olabileceği bildirilmiştir. Ketaminin ise hipokampusta TNF-α, IL-6, IL-1β düzeylerini azalttığı ve otofajiyi engelleyerek hipokampusta nöronal kaybı koruyabileceği gösterilmiştir. Propofolün kullanımı ile ortaya çıkabilen nörokognitif disfonksiyonun ketamin ile birlikte kullanılarak azaltılabileceği düşüncesi, araştırmamızın hipotezini oluşturmaktadır. Bu çalışmada birincil amacımız tekrarlayan dozlarda propofol, ketamin ve ketamin+propofol uygulamalarının ratlarda nörokognitif fonksiyonlar, uzaysal öğrenme ve hafıza değişiklikleri üzerine etkilerini incelemektir. İkincil amacımız ise bu uygulamaların öğrenme (BDNF, NF-κB) ve inflamasyon (TNF-α, IL-1β, IL-6) belirteçleri üzerindeki etkilerini değerlendirmektir. Gereç ve Yöntem: Çalışmamızda her biri 12 haftalık, ağırlıkları 410-570 gr arasında değişen 32 adet erkek Sprague Dawley cinsi rat sekizerli 4 gruba ayrıldı. Gruplar; Kontrol (K), Propofol (P), Ketamin (Ke), Ketamin+Propofol (KeP) grubu olarak adlandırıldı. Araştırmamızda ilk etapta tekrarlayan anestezi simülasyonu amacıyla gruplara 5 gün boyunca 24 saat arayla grup K 4 ml salin; grup P 150 mg/kg propofol; grup Ke 120 mg/kg; grup KeP 60 mg/kg ketamin+75 mg/kg propofol i.p. olarak uygulandı. Grup K dışındaki grupların anestezi ve derlenme süreleri kaydedildi. İki gün dinlendirilen ratlar önce pasif sakınma testine, ardından Morris su labirenti testine tabi tutuldu. Davranış deneyleri sonrasında dekapite edilen ratların hipokampus dokuları izole edilerek inflamasyon belirteçleri (TNF-a, IL-1β, IL-6) ve öğrenme belirteçleri (BDNF, NF-κB) düzeyleri biyokimyasal testler aracılığıyla ölçüldü. Bulgular: Tekrarlayan anestezi uygulanan gruplar arasında, grup P ve grup KeP'in anestezi süresi istatistiksel olarak anlamlı derecede daha uzun, grup Ke ve grup KeP'in derlenme süresi ise istatistiksel olarak anlamlı derecede daha kısa tespit edildi. Öğrenme ve bellek fonksiyonlarını değerlendirmek için yapılan pasif sakınma ve MSL testlerinde gruplar arasında anlamlı bir fark saptanmadı (p>0,05). Biyokimyasal belirteçlere bakıldığında, IL-6 düzeyi grup KeP'e göre grup P (p<0,001) ve grup Ke'de (p<0,05) istatistiksel olarak anlamlı derecede daha az bulunurken, BDNF düzeyi tüm gruplarda grup K'ya göre daha düşük tespit edildi (p<0.05; p<0.01). TNF-α, IL-1β ve NF-κB düzeyleri açısından gruplar arasında anlamlı bir farklılık gözlenmedi (p>0,05). Sonuç: Bu çalışmada, grup Ke ve grup KeP'de grup K'ya göre öğrenme ve bellek fonksiyonlarının olumsuz etkilendiği ancak bu etkinin istatistiksel olarak anlamlı olmadığı gözlemlenmiştir. Çalışmanın sonuçları, tekrarlayan sedasyon uygulamalarında sıkça kullanılan propofol ve ketaminin kombine kullanımının POKD gelişimini arttırabileceğini göstermiştir. Bu bulgular doğrultusunda, bu ilaçların kombine kullanımı sırasında daha dikkatli olunması ve tekrarlayan anestezi uygulamalarında POKD gelişimi riskinin göz önünde bulundurulması gerektiğine inanıyoruz. Anahtar Kelimeler: Postoperatif kognitif disfonksiyon, öğrenme, bellek, tekrarlayan anestezi uygulaması